A

Adaleti, Tanrı'nın - Tanrı'nın doğru olanı koruyan ve kötülüğü cezalandıran doğası ve işi

Adem - Tanrı tarafından yaratılan ilk insan, insanlığın atası

Aden - Yaratılışta Tanrı'nın Adem ve Havva'yı yerleştirdiği, bolluk ve masumiyetle dolu cennet bahçesini kurduğu kutsal diyardı

Adiaphora - {Grekçe ἀδιάφορα = “kayıtsız/mübah şeyler”} Kutsal Kitap'ta ne buyurulan ne de yasaklanan, dini ve ahlaki açıdan bağlayıcı olmayan, nötr, tarafsız ve mübah şeyler

Adonai - {İbranice אֲדֹנָי = “Rab”, “efendi”}

Adoptionizm (veya Dinamik Monarşiyanizm) - İsa'nın beden almış Tanrı değil, Tanrı tarafından evlat edinilmiş kutsal bir insan olduğunu iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci İznik Konsili'nde (MS 325) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Aforoz (veya Anathema) - {Grekçe ἀφορίζω = “dışlamak”, “sınırın dışına koymak”} Aşırı sapkınlık ve kiliseye verilen zarar nedeniyle kilise ve topluluğundan dışlanmış, kilisenin lanetine uğramış

Agiografi - azizlerin hayat öyküsü. Kutsal (hagios) birinin biografisi

Ağı. - Ağıtlar kitabı (Kutsal Kitap'ın 25. kitabı)

Ahd-i Atîk - {Osmanlıca} Eski Ahit, Eski Antlaşma

Ahd-i Cedîd - {Osmanlıca} Yeni Ahit, Yeni Antlaşma

Ahir Zaman (veya Son Günler, Son Zamanlar) - dünyanın sonuna ve İsa Mesih'in ikinci gelişine işaret eden, Tanrı'nın nihai yargısının gerçekleşeceği, kıyamet ve son olaylar dönemi anlamına gelen bir terim

Ahit - {Arapça عهد} Antlaşma

Aklanma - İnsanın, İsa Mesih'in kefareti aracılığıyla günahlarından arındırılarak Tanrı'nın önünde doğru ve günahsız sayılması durumu

Akronim - bir ifadenin kelimelerin baş harflerinden oluşan kısaltma; örneğin TKK = Türkçe Kutsal Kitap

Alfa ve Omega - özellikle Vahiy 22:13'te geçen, İsa'nın sonsuzluğunu ve her şeyin başlangıcından sonuna kadar olan egemenliğini simgeleyen bir terim. “Alfa” (Α), Yunanca alfabedeki ilk harfi, “Omega” (Ω) ise son harfi temsil eder, bu da İsa'nın Tanrı olarak her şeyin başlangıcı ve sonu olduğu anlamına gelir

Allah - arapça, Tanrı. Belirli bir ilahın adı değil, herhangi bir dinin tanrısı veya tanrıçasını ifade eden bir unvan

Alleluya (veya Haleluya) - {İbranice הַלְּלוּ יָהּ = “Tanrı’yı övün!”} Genellikle dua veya tapınmada söylenen Tanrı'ya övgü ve şükran ifade eden bir cümle

Amin - {İbranice אָמֵן = “kesinlikle”, “öyle olsun”} Bir duayı bitirmek veya bir başkasının duasına katıldığını ifade etmek için sıklıkla kullanılan bir terim

Amo. - Amos kitabı (Kutsal Kitap'ın 30. kitabı)

Ana Akım Hristiyanlık - Hristiyanlık tarihinde, Katolik, Ortodoks ve Protestan mezheplerinin oluşturduğu, temel inançlar ve öğretiler bakımından ortak bir zemine dayanan, geniş bir Hristiyanlık anlayışını ifade eder

Anafor - ardışık cümlelerin aynı ifadeyle başladığı bir edebi sanat

Anathema (veya Aforoz) - {Grekçe ἀνάθεμα = “(Şeytan’a) teslim edilmiş”, “(Şeytan’a) adanmiş”} aşırı sapkınlık ve kiliseye verilen zarar nedeniyle kilise ve topluluğundan dışlanmış, kilisenin lanetine uğramış

Antlaşma - Tanrı ile insan arasında yapılan ruhsal anlaşma

Antropomorfizm (veya İnsana Benzetme, Teşhis, İntak) - cansız nesneleri kişileştiren, insan gibi davranıyormuş (“teşhis”) veya konuşuyormuş (“intak”) gibi tanımlayan veya doğaüstü varlıkları doğal terimlerle tanımlayan bir edebi sanat

Apokaliptik - dünyanın sonu, kıyamet ve Tanrı'nın nihai yargısı ile ilgili

Apokrif (veya Deuterokanonik) - {Grekçe ἀπόκρυφος = “saklı kitap”} Eski ile Yeni Antlaşma'nın arasındaki dönemde Grekçe dilinde yazılan, Katolik ve Ortodox Hristiyanlar tarafından kabul edilen ama Protestan Kutsal Kitap'ta olmayan kitaplar

Apollinarizm - İsa'nın bir insani zihne değil, ilahi zihne ve sadece insan bedenine sahip olduğunu ve sonuçta gerçek insan olmadığını iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci Konstantinopolis Konsili'nde (MS 381) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Apolojist - imanı savunan kişi

Apolojetik (veya Apolojitik, İman Savunması) - {Grekçe ἀπολογία = “savunma konuşması”} Hristiyan inancını inanmayanlara karşı savunmaya ve açıklamaya odaklanan teoloji disiplini

Apolojitik (veya Apolojetik, İman Savunması) - {Grekçe ἀπολογία = “savunma konuşması”} Hristiyan inancını inanmayanlara karşı savunmaya ve açıklamaya odaklanan teoloji disiplini

Apostolik - 1) 12 Elçi ile ilgili, 2) 12 Elçi'nin öğretilerine uygun, 3) kilisede elçi makamıyla ilgili

Apostolik Babalar - Hristiyanlığın ilk döneminde, doğrudan Elçi'lerle temas kurmuş veya onların öğretilerini devam ettiren, Kilise'nin erken teolojisini şekillendiren önemli yazarlar (Romalı Klement, Antakyalı İgnatius, Smyrnalı Polikarp, Hierapolisli Papias) (bkz. Havarisel Babalar)

Apostolik Gelenek (veya Traditio Apostolica) - Erken Hristiyanlık dönemine ait, havarilerin öğretilerine ve uygulamalarına dayanan litürjik, ahlaki ve kilise düzenine ilişkin gelenekleri aktaran, özellikle 3. yüzyılda Romalı Hipolit tarafından derlendiği düşünülen bir kilise metni (bkz. Traditio Apostolica)

Aramice - Asur ve Babil imparatorluğunda yoğun olarak kullanılan semitik bir dildir ve Babil sürgünü sırasında ve sonrasında Yahudiler için İbranicenin yerini almıştır

Arianizm (veya Ariusçuluk) - {Grekçe Ἀρειανισμός} 4. yüzyılda İskenderiye'de bir papaz olan Arius tarafından ortaya atılan, İsa'nın Tanrı'dan ayrı ve yaratılmış olduğunu ve böylece Tanrı olmadığını iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci İznik Konsili'nde (MS 325) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Ariusçuluk (veya Arianizm) - {Grekçe Ἀρειανισμός} 4. yüzyılda İskenderiye'de bir papaz olan Arius tarafından ortaya atılan, İsa'nın Tanrı'dan ayrı ve yaratılmış olduğunu ve böylece Tanrı olmadığını iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci İznik Konsili'nde (MS 325) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Arkaik - eski ve artık kullanılmıyor

Arkeoloji - {Grekçe ἀρχαιολογία = “Antiklerin Bilgisi/Öğretisi”} Geçmişte yaşamış insan topluluklarının kültürlerini, eserlerini ve maddi kalıntılarını inceleyerek tarih öncesi ve tarihi dönemleri anlamaya çalışan bilim dalı

Aronik Kutsama (veya Kâhinlerin Kutsaması) - Tanrı'nın kâhinlere İsrailliler üzerinde konuşmalarını buyurduğu özel bir kutsama. Günümüzde bazen ibadet ayinlerinin sonunda kilise cemaati üzerine söylenir (Say. 6:22-27)

Asketizm (veya Çilecilik) - ruhsal arınma amacıyla dünyasal zevklerden vazgeçme

Asya İli - Anadolu kapsayan Roma İmparatorluğu'nun bi̇r eyaleti̇

Aşkınlık - Tanrı’nın evrenin ötesinde, ondan bağımsız ve yaratılışına üstün olduğu, insan anlayışını aşan yüceliğine sahip ettiğini ifade eden nitelik

Atalar - İbrahim, İshak, Yakup ve 12 oymağın babaları

Atalardan Kalma Günah - Adem ve Havva'nın cennetteki yasak meyveyi yemeleri sonucu işledikleri ilk suçtan tüm insanlığın miras aldığı, insan doğasında var olan günahkâr bir eğilim olarak kabul edilen bir kavram; bu inanç, özellikle Augustinus'un öğretileriyle şekillenmiş ve Batı Hristiyanlık geleneğinde geniş bir kabul görür (bkz. İlk Günah)

Ateizm - Tanrı'nın varlığını reddeden veya inkar eden bir inanç veya dünya görüşü

Ayin - Hristiyanların Tanrı'ya tapındığı kutsal ritüeller

Ay. - ayet

Ayıplamak - sapkınlık olarak ilan etmek 

Ayr. - ayrıca

Ayt. - ayet

Aziz - olağanüstü bir dindarlık gösteren ve Tanrı'ya olan bağlılığıyla örnek teşkil eden, kilise tarafından kutsal kabul edilen kişi

Azize - kadın aziz

B

Baal - 1) Kenanlılar ve çevre halklar tarafından tapınılan hava ve hasat tanrısı/putu, 2) tüm putlar için ortak terim

Baba Tanrı - 1) Tanrı'nın baba olarak sevgi dolu ve koruyucu rolü, 2) Üç Birliğin bir kişisi

Bağışlama - Tanrı'nın günahları affetmesi ve insanları yeniden kabul etmesi

Bağışlama Ticareti (veya Endüljans Uygulaması) - günahların affedilmesi için kiliseye para veya diğer maddi değerlerin ödenmesini içeren, özellikle Orta Çağ'da Roma-Katolik Kilisesi'nde yaygınlaşan ve Reformasyon hareketiyle eleştirilen bir uygulama

Bap - {Farsça باب} bölüm

Başkâhin - Tapınakta en yüksek ruhani otoriteye sahip olan, Yom Kippur'da halkın günahları için en kutsal yerde görevi yerine getiren ve Levililer arasından gelen baş rahip

Başkâhinlik Duası - Yuhanna 17

Başkalaşım Dağı - İsa Mesih’in yüzünün parladığı ve giysilerinin ışık gibi beyaz olduğu, Musa ve İlyas’ın O’na göründüğü olayın gerçekleştiği dağdır (Mat. 17:1-9; Mar. 9:2-10; Luk. 9:28-36)

Beden Alması, İsa’nın/Tanrı’nın (veya Cisimleşme, Enkarnasyon) - Tanrı'nın Mesih İsa'da insan bedenine bürünmesi ve bizden biri haline gelmesi

Benlik - bir kişinin günahkâr doğası ve yolları

Benzetme (veya Mesel) - İsa'nın öğrencilere ve halka derin manevi gerçek öğretmek için kullandığı kısa ve özlü anlatımlar

Bin Yıllık Krallık - Mesih'in ikinci gelişiyle birlikte yeryüzünde bin yıl boyunca hüküm süreceği ve adaletin sağlanacağı dönemi

Birleşik İsrail Krallığı - MÖ 930'da ikiye bölünmeden önce Saul, Davut ve Süleyman yönetimindeki, tüm oymakların topraklarını kapsayan İsrail Krallığı

Bizantion - İstanbul. MÖ 7. yüzyılda Yunanlılar tarafından kurulan, daha sonra Roma İmparatoru Konstantin tarafından Konstantinopolis olarak yeniden inşa edilen, bugünkü İstanbul'un antik ismi

Bknz. - bakınız. konuyla ilgili daha fazla materyale veya bir fikrin kaynağına işaret eder

Bkz. - bakınız. konuyla ilgili daha fazla materyale veya bir fikrin kaynağına işaret eder

Boyunduruk - bir hayvanı (özellikle öküzleri) birleştirip yönlendirmek için kullanılan, boyna takılan bir araç

Böl. - bölüm

Büyük Bölünme (veya Büyük Schizma, Doğu-Batı Ayrılması, 1054 Ayrılması) - 1054 yılında Batı (Katolik) ve Doğu (Ortodoks) Kiliseleri arasında, teolojik, kültürel ve politik farklılıklar nedeniyle Roma'dan İstanbul'a kadar uzanan Hristiyan dünyasında meydana gelen, iki mezhebin resmi olarak ayrılması

Büyük Görev (veya Yüce Görev) - İsa'nın Matta 28:18-20'de buyurduğu müjdeyi bütün uluslara yayma görevi

Büyük Peygamberler - Eski Antlaşma'nın diğerlerden daha uzun olan ilk 5 peygamberlik kitabı (Yeşaya, Yeremya, Ağıtlar, Hezekiel, Daniel)

Büyük Schizma (veya Doğu-Batı Ayrılması, 1054 Ayrılması, Büyük Bölünme) - 1054 yılında Batı (Katolik) ve Doğu (Ortodoks) Kiliseleri arasında, teolojik, kültürel ve politik farklılıklar nedeniyle Roma'dan İstanbul'a kadar uzanan Hristiyan dünyasında meydana gelen, iki mezhebin resmi olarak ayrılması

C

Calvin, Jean/John (1509-1564) - Fransız teolog ve Protestan reformcu, Kalvinizmin kurucusu

Cehennem - Tanrı'ya karşı günah işleyen ve İsa'ya iman etmeyenlerin İsa'nın ikinci gelişinden ve Bin Yıllık Krallıktan sonra sonsuz cezaya ve ruhsal ıstıraba maruz kalacağı yer

Celile (veya Galile) - İncil'de yer alan ve özellikle İsa'nın yaşamının büyük bir kısmının geçtiği, İsrail'in kuzeyinde bulunan tarihi bir bölge

Centil - {Latince gentilis = “bir kavme ait olan”, “aynı kavimden”, “yerli”} Yahudi olmayan, İsrailoğulları'ndan olmayan

Cessationizm - ruhsal armağanların Elçiler çağının sona ermesiyle birlikte bittiği görüş (diğer görüş: Continuationizm)

Chi-Rho - Grekçe "Mesih" (Χριστός) kelimesinin ilk 2 harfi olan "Χ" (chi) ve "Ρ" (rho) sembollerinin bir araya gelmesiyle oluşan, Hristiyan inancının bir simgesi olarak kullanılan, kutsal bir monogram (bkz. Hristogram)

Cin - kötü ruh, düşmüş melek, Şeytan'nın doğaüstü hizmetkarları

Cisimleşme - İsa’nın beden alması

Civ. - civarında

Continuationizm - ruhsal armağanların tüm Kilise Tarihi boyunca devam ettiğine ve günümüzde de geçerli ve etkin olduğuna dair inanç (diğer görüş: Cessationizm)

Creatio Ex Nihilo - {Latince “yoktan yaratmak”}; Tanrı'nın yaratılışta evreni hiç yoktan yaratma yöntemi

Cüzam - İsa'nın zamanında, özellikle Levililer 13'te belirtilen, deri döküntüleri, beyaz lekeler ve yaraların görüldüğü, ciltte deformasyonlara yol açan ve toplumdan dışlanmaya neden olan bulaşıcı bir hastalıktı (bkz. Luka 17:11-19; Markos 1:40-45); Yahudi yasalarına göre, cüzamlılar "kirli" kabul edilip, toplumdan uzaklaştırılır, tapınaktan uzak tutulur ve genellikle karantina altında yaşamaya zorlanırlardı; modern tıpta, bu hastalık 'Hanseni hastalığı' olarak bilinir ve bakteriyel bir enfeksiyon sonucu ortaya çıkar

Ç

Çardak Bayramı - İsrailoğulları'nın Mısır'dan çıkışından sonra çölde geçirdiği süreyi anmak için çardaklarda (sukkah) kutlanan, Yahudilikte Sukkot olarak bilinen bir bayram (bkz. Lev. 23:33-43; Say. 29:12-39; Yas. 16:13-17)

Çarmıh - İsa'nın günahları affetmek için üzerinde öldüğü, Romalıların idam cezaları için kullandığı haç şeklinde bir ahşap yapı

Çerçeveleme (veya İnklusyo) - bir pasajın aynı cümleyle başlayıp bittiği bir edebi sanat

Çilecilik (veya Asketizm) - ruhsal arınma amacıyla dünyasal zevklerden vazgeçme, özellikle keşişler arasında yaygın bir hayat tarzı

Çilesi, İsa'nın (veya İsa'nın Izdırabı) - İsa'nın insanlık için günahlarının affedilmesi amacıyla çektiği acı, zulüm ve ölüm süreci (bkz. Matta 26-27, Markos 14-15, Luka 22-23; Yuhanna 18-19)

Çöl. Say. - Çölde Sayım kitabı (Kutsal Kitab'ın 4. kitabı)

D

Dağdaki Vaaz - (Matta 5-7) İsa'nın günümüze ulaşan en uzun vaazı

Dan. - Daniel kitabı (Kutsal Kitab'ın 27. kitabı)

Davut - İsrail'in 2. kralı (MÖ 1010-970), "Rab'bin gönlüne uygun biri" (1Sa. 13:14), tapınmacı ve birçok mezmurun yazarı, İsa'nın atası

Deccal - {Arapça} Mesih Karşıtı, Antikrist

Deizm (veya Deism) - Tanrı'nın evreni yarattıktan sonra müdahale etmeden doğal yasalarla işlediğini savunan Kutsal Kitab'a aykırı bir felsefi görüş

Dekalog - {Grekçe δεκάλογος = “on söz”} On Emir/Buyruk için alternatif bir teolojik terim

Deuterokanonik - grekçe, ikinci kanon. Deuterokanonik Kitaplar'a ait

Deuterokanonik Kitaplar - Eski ile Yeni Antlaşma'nın arasındaki dönemde Grekçe dilinde yazılan, Katolik ve Ortodox Hristiyanlar tarafından kabul edilen ama Protestan Kutsal Kitap'ta olmayan kitaplar

Deuteronomik - Yasa'nın Tekrarı kitabından

Deuteronomik Antlaşma (veya Moav Antlaşması) - Tanrı ile İsrail arasındaki Sina Antlaşması'nın yenilenmesi ve yeniden onaylanması, çölde geçirilen 40 yılın sonuna doğru Moav topraklarında gerçekleşti (Yasa’nın Tekrarı 29-30)

Deuteronomion - {Grekçe Δευτερονόμιον = “İkinci Yasa”} Yasa'nın Tekrarı kitabı, Tesniye

Diaspora (veya Diyaspora) - {Grekçe διασπορά = “dağılma”, “serpilme”} İsrail topraklarının dışına zorla göç eden Yahudi topluluklarının dağılması

Dipnot - bir metnin altında veya sonunda yer alan, metindeki belirli ifadeleri, kaynakları, açıklamaları veya ek bilgileri detaylandıran notlar

Diyalektik - karşıt görüşlerin tartışılması ve bir çözüm ya da gerçeklik anlayışının ortaya çıkması süreci

Didache - MS 1. yüzyılın sonuna tarihlenen, Havarisel Babalar'a atfedilen ve erken dönem kilisede ibadet, ahlak ve cemaat yaşamına dair talimatlar içeren bir öğreti metni; muhtemelen mevcut en eski güvenilir, İncil dışı Hristiyan yazısı

Didake - MS 1. yüzyılın sonuna tarihlenen, Havarisel Babalar'a atfedilen ve erken dönem kilisede ibadet, ahlak ve cemaat yaşamına dair talimatlar içeren bir öğreti metni; muhtemelen mevcut en eski güvenilir, İncil dışı Hristiyan yazısı

Dinamik Monarşiyanizm (veya Adoptionizm) - İsa'nın beden almış Tanrı değil, Tanrı tarafından evlat edinilmiş kutsal bir insan olduğunu iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci İznik Konsili'nde (MS 325) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Din Bilgini - Yahudilikte Babil sürgününden itibaren ortaya çıkan ve görevi Yasa'yı incelemek, kopyalamak ve yorumlamak olan bir meslek

Dinsellik (veya Ruhsallık, Maneviyat) - Tanrı ile derin bir ilişki arayışı içinde olma

Diriliş - 1) İsa'nın ölümden üç gün sonra dirilmesi olayı, 2) inananların dirileceğine olan inanç

Dispansasyonalizm - Tanrı'nın insanlıkla ilişkisini tarihte belirli dönemlere (tasniflere) ayırarak yorumlayan, özellikle kehanetleri ve İsrail'in rolünü literal bir şekilde ele alan bir teolojik anlayış (Dispensationalism; tasnifçilik?/dağıtımcılık?)

Diyaspora (veya Diaspora) - {Grekçe διασπορά = “dağılma”, “serpilme”} İsrail topraklarının dışına zorla göç eden Yahudi topluluklarının dağılması

Doğu-Batı Ayrılması (veya Büyük Schizma, 1054 Ayrılması) - 1054 yılında Batı (Katolik) ve Doğu (Ortodoks) Kiliseleri arasında, teolojik, kültürel ve politik farklılıklar nedeniyle Roma'dan İstanbul'a kadar uzanan Hristiyan dünyasında meydana gelen, iki mezhebin resmi olarak ayrılması

Doketizm - İsa'nın gerçekten beden almadığını, sadece insan gibi göründüğünü ve acı çekiyormuş gibi yaptığını iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci İznik Konsili'nde (MS 325) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Doksan Beş Tez - Martin Luther'in 1517'de Katolik Kilisesi'ndeki bağışlanma ticareti gibi uygulamalara karşı yazdığı ve Almanya'daki Wittenberg Kilisesi kapısına astığı, Reform hareketini başlatan teolojik tezler (bkz. 95 Tez)

Doksoloji - Tanrı'ya övgü ve yücelik sunan, genellikle kilise ayinlerinde söylenen kısa bir ilahi ya da dua biçimi

Doktrin - kutsal metinlere ve kilise öğretilerine dayanan, iman ve ibadetle ilgili temel inançlar ve öğretilerin sistematik bir şekilde açıklanması

Donatizm - 4. yüzyılda Kuzey Afrika'da ortaya çıkan ve sadece ahlaki açıdan kusursuz ruhbanların geçerli sakramentler uygulayabileceğini savunan, Erken Dönem Kilise tarafından sapkın ilan edilen bir kavram

Dua - Tanrı ile konuşma eylemi

Dünyevi Arzular - günahkâr istekler

Düşüş - Adem ve Havva'nın bahçedeki itaatsizliği aracılığıyla bütün insanlığın günaha düşüşü (bkz. Yar. 3)

E

EA - Eski Ahit, Eski Antlaşma

Ebedî Hayat (veya Sonsuz Hayat/Yaşam) - Tanrı'ya iman edenlerin ölümden ve dirilişinden sonra alacakları sonsuz yaşam

Ebedî Ödüller Öğretisi - Mesih’in yargı kürsüsünde, imanlıların yaptıklarına göre ebedî ödüller alacakları öğretisi

Ef. - Efesliler (Kutsal Kitap'ın 49. ve İncil'in 10. kitabı)

Efkaristiya (veya Evkaristiya, Komünyon, Rab'bin Sofrası) - İsa Mesih'in son akşam yemeğini anmak amacıyla ekmek ve şarap alarak yapılan kutsal ayin

Eftihianizm (veya Eutychianizm) - İsa Mesih'in ilahi ve insani doğalarının birleşerek yeni ve eşsiz ama sonuçta ne gerçek insan ne de gerçek tanrı olan tek bir doğada harmanlandığını iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Kalkedon Konsili'nde (MS 451) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş monofizit bir sapkınlık

Egzegez (veya Tefsir) - {Grekçe ἐξήγησις “dışarı çıkararak açıklama”} Tefsir, yorumlama, açıklayıcı yorum. Kutsal Kitap'taki metinlerin tarihsel, kültürel ve dilsel bağlamları dikkate alınarak derinlemesine yorumlanması ve açıklanması

Eklesioloji (veya Eklesiyoloji, Kilise Bilimi) - Grekçe, Kilise Öğretisi. Kilise'nin doğasını, yapısını, görevlerini ve amacını inceleyen öğreti

Eklesiyoloji (veya Eklesioloji, Kilise Bilimi) - Grekçe, Kilise Öğretisi. Kilise'nin doğasını, yapısını, görevlerini ve amacını inceleyen öğreti

Ekümenik - bütün Hristiyan mezheplerini kapsayan

Ekümenik Konsil - tüm Hristiyan mezheplerini temsilen bir araya gelen kilise liderlerinin, inançla ilgili doktrinleri tartışmak ve karara bağlamak için düzenlediği toplantı

Elç. - Elçilerin İşleri (Kutsal Kitap'ın 44. ve İncil'in 5. kitabı)

Elçi (veya Havari, Resul) - türkçe, haberci, devlet adamı. 1) İsa tarafından seçilen ve O'nun mesajını yaymakla görevlendirilen on iki kişi, 2) kilisede en yüksek liderlik makamı

Elçiler Çağı (veya Elçiler Dönemi) - Pentikost ile başlayan ve son elçinin (Yuhanna) ölümüyle sona eren, Elçilerin Müjde'yi uluslara yayma ve ilk Kilise'yi oluşturma çalışmalarıyla karakterize edilen dönem (ykl. MS 33-100)

Elçiler Dönemi (veya Elçiler Çağı) - Pentikost ile başlayan ve son elçinin (Yuhanna) ölümüyle sona eren, Elçilerin Müjde'yi uluslara yayma ve ilk Kilise'yi oluşturma çalışmalarıyla karakterize edilen dönem (ykl. MS 33-100)

El Yazısı - tarihi bir belgenin el yazısıyla yazılmış bir örneği; tarihi bir eserin kopyası veya versiyonu

El Yazması - tarihi bir belgenin el yazısıyla yazılmış bir örneği; tarihi bir eserin kopyası veya versiyonu

Endüljans Uygulaması (veya Bağışlama Ticareti) - günahların affedilmesi için kiliseye para veya diğer maddi değerlerin ödenmesini içeren, özellikle Orta Çağ'da Roma-Katolik Kilisesi'nde yaygınlaşan ve Reformasyon hareketiyle eleştirilen bir uygulama

Enkarnasyon - İsa Mesih'nin beden alması

Epifani - grekçe, tezahür. Tanrı'nın tecelli etmesi (bkz. Teofani)

Epifor - ardışık cümlelerin aynı ifadeyle bittiği bir edebi sanat

Episkopos - grekçe, kilise gözetmeni (1Ti. 3:2; Tit. 1:7)

Esinlenme - Kutsal Kitap'ın yazarlarının, Tanrı'nın Ruh'u tarafından yönlendirilerek yazılarının Tanrı'nın sözü olduğuna inanılan ilahi rehberlik süreci

Eskatoloji - grekçe, Son Zamanlar Öğretisi. Dünyanın sonu, kıyamet, ölümden sonra yaşam ve Mesih'in ikinci gelişi gibi son olaylarla ilgili öğreti

Eski Ahit - Kutsal Kitab'ın birinci parçası. Yahudilerin Kutsal Yazıları. İsa'dan önceki dönemde Tanrı'nın İsrail halkıyla yaptığı antlaşmaları ve tarihini anlatan kutsal yazılar

Eski Antlaşma - Kutsal Kitab'ın birinci parçası. Yahudilerin Kutsal Yazıları. İsa'dan önceki dönemde Tanrı'nın İsrail halkıyla yaptığı antlaşmaları ve tarihini anlatan kutsal yazılar

Est. - Ester (Kutsal Kitab'ın 17. kitabı)

Euangellion - {Grekçe εὐαγγέλιον = “müjde”, “iyi haber”}

Eutychianizm (veya Eftihianizm) - İsa Mesih'in ilahi ve insani doğalarının birleşerek yeni ve eşsiz ama sonuçta ne gerçek insan ne de gerçek tanrı olan tek bir doğada harmanlandığını iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Kalkedon Konsili'nde (MS 451) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş monofizit bir sapkınlık

Evkaristiya (veya Efkaristiya, Komünyon, Rab'bin Sofrası) - İsa Mesih'in son akşam yemeğini anmak amacıyla ekmek ve şarap alarak yapılan kutsal ayin

Ex Cathedra - {Latince “kürsüden”} Katolik öğretisine göre papanın, aziz Petrus’un halefi olarak yanılmazlık yetkisini kullanarak iman ve ahlak konularında resmi ve bağlayıcı bir öğreti bildirdiğinde kullanılan bir terim

Ex Opere Operato - {Latince “uygulamanın kendisiyle etkili”} Özellikle Katolik Kilisesi'nde yer alan, sakramentlerin (kutsal ayinlerin) etkinliğinin, onları uygulayan kişinin kutsallığından bağımsız olarak, sadece doğru şekilde uygulanmalarıyla Tanrı'nın lütfunu ilettiğini ifade eden Latince bir terim

Eyü. - Eyüp (Kutsal Kitap'ın 18. kitabı)

Ezeli - öncesiz

Ezg. - Ezgiler Ezgisi (Kutsal Kitap'ın 22. kitabı)

Ezr. - Ezra (Kutsal Kitap'ın 15. kitabı)

F

Ferisiler - İkinci Tapınak döneminde muhafazakar bir Yahudi mezhebi

Fısıh Bayramı - İsrail halkının Mısır'dan çıkışını anmak için kutlanan, ekmek mayası kullanılmadan yapılan matzah ile sembolize edilen ve özgürlüğü simgeleyen, Yahudilikte Pesah olarak bilinen önemli bir bayram (Çık. 12:1-39; Lev. 23:4-8; Say. 28:16-25; Yas. 16:1-8)

Filioque - {Latince “ve Oğul’dan”} Kutsal Ruh'un sadece Baba'dan değil, aynı zamanda Oğul’dan da kaynaklandığını ileri süren İznik İnanç Bildirgesi’ne 6. yüzyılda yapılan bir eklemedir. Katolik ve çoğu Protestan kilisesi tarafından kabul edilirken Ortodoks Kilisesi tarafından reddedilmiştir, hatta 1054'teki Büyük Schizma'ya yol açan önemli bir anlaşmazlık olmuştur.

Flm. - Filimon (Kutsal Kitap'ın 57. ve İncil'in 18. kitabı)

Flp. - Filipililer (Kutsal Kitap'ın 50. ve İncil'in 11. kitabı)

G

Gal. - Galatyalılar (Kutsal Kitab'ın 48. ve İncil'in 9. kitabı)

Galile (veya Celile) - İncil'de yer alan ve özellikle İsa'nın yaşamının büyük bir kısmının geçtiği, İsrail'in kuzeyinde bulunan tarihi bir bölge

Gazabı, Tanrı'nın - Tanrı'nın günahkarlara ve kötülüğe karşı duyduğu öfke

Gnostisizm - maddi dünyanın kötü olduğunu, gizli bilgi ve aydınlanma yoluyla maddi bedenden kaçılması gerektiğini iddia eden ve İsa'nın bedenlenmesini reddeden, Kutsal Kitap'a aykırı olduğu için defalarca erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Grekçe - Eski Yunanca, İncil'in orijinal olarak yazıldığı dil

Göklerin Krallığı (veya Tanrı’nın Krallığı) - Tanrı’nın yönetimindeki manevi krallık. Özellikle Matta kitabında Tanrı’nın Krallığı kelimesine kullanılan eş anlamlı sözcük

Görkem - Tanrı’nın yüceliği ve azameti

Günah - Tanrı’nın yasalarına aykırı düşünce, söz veya eylem

H

Hab. - Habakkuk (Kutsal Kitab'ın 35. kitabı)

Hag. - Hagay (Kutsal Kitab'ın 37. kitabı)

Hak. - Hâkimler (Kutsal Kitab'ın 7. kitabı)

Hâk. - Hâkimler (Kutsal Kitab'ın 7. kitabı)

Hâkim - 1) Hâkim döneminde Tanrı'nın halkını yabancı basklardan kurtaran İsrail'in dini ve askeri lideri, 2) yargıç

Haleluya (veya Alleluya) - {İbranice הַלְּלוּ יָהּ = “Tanrı’yı övün!”} Genellikle dua veya tapınmada söylenen Tanrı'ya övgü ve şükran ifade eden bir cümle

Hapis Mektupları - Pavlus'un hapisteyken yazdığı Yeni Antlaşma'nın 4 kitabı (Efesliler, Filipililer, Koloseliler, Filimon)

Harun - Musa'nın zamanında İsrail'in ilk başkâhini; Musa'nın ağabeyi; İsrail'in başkâhin soyunun atası

Havari (veya Elçi, Resul) - İsa tarafından seçilen ve O'nun mesajını yaymakla görevlendirilen on iki kişi

Havariler Çağı - İsa'nın ölümünden sonra, Hristiyanlığın ilk yıllarını kapsayan ve İsa'nın Havarilerinin liderliğinde Hristiyanlığın yayılmaya başladığı, İncil'in yazıldığı ve ilk kilise topluluklarının kurulduğu dönem (MS 33-100)

Havarisel Babalar - Hristiyanlığın ilk döneminde, doğrudan Elçi'lerle temas kurmuş veya onların öğretilerini devam ettiren, Kilise'nin erken teolojisini şekillendiren önemli yazarlar (Romalı Klement, Antakyalı İgnatius, Smyrnalı Polikarp, Hierapolisli Papias) (bkz. Apostolik Babalar)

Havra (veya Sinagog) - Yahudi halkının tapınma, dua ve öğretisi için toplandığı yer

Havva - Tanrı tarafından Adem'in eşi olarak yaratılan ve insanlığın ilk kadını

Heretik - {Grekçe αἱρετικός = “ayrılıkçı”} 1) sapkın, 2) Tanrı'nın doğrusuna aykırı/karşı sapkınlıkla ilgili

Hermeneutik - yorum bilgisi, tefsir bilimi. Kutsal metinlerin anlamını yorumlamak için kullanılan yöntemler ve ilkeleri inceleyen teorik bir disiplin

Hermenötik - yorum bilgisi, tefsir bilimi. Kutsal metinlerin anlamını yorumlamak için kullanılan yöntemler ve ilkeleri inceleyen teorik bir disiplin

Hez. - Hezekiel (Kutsal Kitab'ın 26. kitabı)

Hipostatik Birlik - İsa Mesih'te iki karıştırılmamış ve ayrılamamış doğanın, tamamen ilahi doğa ve tamamen insani doğa, tek bir kişide birleştiğini tanımlanan bir terim

Hoş. - Hoşea (Kutsal Kitab'ın 28. kitabı)

Hozana (veya Osanna) - İbranice הוֹשִׁיעָה־נָּא “yalvarıyoruz kurtar bizi”

Hristogram - XP/Chi-Rho. Grekçe "Mesih" (Χριστός) kelimesinin ilk 2 harfi olan "Χ" (chi) ve "Ρ" (rho) sembollerinin bir araya gelmesiyle oluşan, Hristiyan inancının bir simgesi olarak kullanılan, kutsal bir monogram (bkz. Hristogram)

Hristoloji (veya Kristoloji, Mesih Bilimi) - {Grekçe} Mesih Öğretisi. İsa Mesih'in kimliği, doğası ve göreviyle ilgili teolojik inceleme

Huguenotlar - Fransa'da 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Protestan Kalvinistlerden oluşan, özellikle Katolik Kilisesi ve Fransa tarafından maruz kaldıkları sert zulümle tanınan bir cemaat

I

Izdırabı, İsa'nın (veya İsa'nın Çilesi) - İsa'nın insanlık için günahlarının affedilmesi amacıyla çektiği acı, zulüm ve ölüm süreci (bkz. Matta 26-27, Markos 14-15, Luka 22-23; Yuhanna 18-19)

İ

İbadet - arapça, tapınma

İbr. - İbraniler (Kutsal Kitab'ın 58. ve İncil'in 19. kitabı)

İbrahimi Antlaşma - Tanrı'nın İbrahim/Avram ile yaptığı ilk ve ana antlaşma (Yaratılış 12:1-3)

İblis - {Arapça} Şeytan. Kötülüğün sembolü olan, Tanrı'nın düşmanı

İçkinliği, Tanrı’nın - Tanrı’nın yaratılışıyla iç içe olduğu, dünyada etkin bir şekilde varlığını sürdürdüğü ve insanlarla bireysel olarak ilişki kurduğu gerçeğini ifade eden kavramdır. Tanrı'nın içkinliği İsa'nın beden almasıyla doruk noktasına ulaşır

İki Kaynak Hipotezi - Matta ve Luka'nın iki kaynaktan (Markos İncili ve Q Metni'nden) yararlandığını öne sürerek Sinoptik İnciller arasındaki geniş benzerlikleri açıklamaya yardımcı olan bir teori

İkinci Tapınak Dönemi - Yahudilerin Babil sürgününden döndükleri zamandan (MÖ 539) Tapınağın Romalılar tarafından yıkılmasına kadar (MS 70)

İlahi - {Arapça} 1) ruhsal şarkı veya şiir. Hem Kutsal Kitap'taki Mezmurlar için hem de kilisede söylenen şarkılar için kullanılır. 2) Tanrı'ya ait ve ilgili

İlahi İrade - Tanrı'nın her şey üzerinde mutlak kontrol sahibi olması

İlahi Takdir - Tanrı'nın her şeyi önceden bilmesi ve planlaması

İlk Günah - Adem ve Havva'nın cennetteki yasak meyveyi yemeleri sonucu işledikleri ilk suçtan tüm insanlığın miras aldığı, insan doğasında var olan günahkâr bir eğilim olarak kabul edilen bir kavram; bu inanç, özellikle Augustinus'un öğretileriyle şekillenmiş ve Batı Hristiyanlık geleneğinde geniş bir kabul görür (bkz. Atalardan Kalma Günah)

İman - Tanrı'ya olan güven ve O'nun vaatlerine ve sözlerine duyulan kesin inanç

İmandan Dönüş - 1) son zamanlarda çok sayıda imanlının İsa'ya inancı terk edeceği bir olay (bkz. 2Se. 2:3); 2) bir imanlının inancından vazgeçmesi

İman Savunması (veya Apolojetik, Apolojitik) - {Grekçe ἀπολογία = “savunma konuşması”} Hristiyan inancını inanmayanlara karşı savunmaya ve açıklamaya odaklanan teoloji disiplini

İmmanuel Kehaneti - Mesih'i "Tanrı bizimle" anlamına gelen İmmanuel adıyla duyuran bir Eski Ahit kehaneti (Yeşaya 7:14)

İnanç Bildirgesi - iman esaslarını özetleyen ve inananlar tarafından kabul edilen açıklama veya metin

İncil - arapça, iyi haber. Direkt anlamda İsa'nın yaşamı, ölümü ve dirilişini anlatan Yeni Antlaşma'nın ilk 4 kitabı (Matta, Markos, Luka, Yuhanna) demek. Ancak daha yaygın olarak Yeni Antlaşma'nın tamamını ifade etmek için kullanılır

İncil Arkeolojisi - Kutsal Kitap'taki olayları, yerleri ve kültürel bağlamları anlamak amacıyla arkeolojik kazı ve incelemeler

İnklusyo (veya Çerçeveleme) - bir pasajın aynı cümleyle başlayıp bittiği bir edebi sanat

İnsana Benzetme (veya Antropomorfizm, Teşhis, İntak) - cansız nesneleri kişileştiren, insan gibi davranıyormuş (“teşhis”) veya konuşuyormuş (“intak”) gibi tanımlayan veya doğaüstü varlıkları doğal terimlerle tanımlayan bir edebi sanat

İÖ - İsa’dan Önce, Milattan Önce

İ.Ö. - İsa’dan Önce, Milattan Önce

İS - İsa’dan Sonra, Milattan Sonra

İ.S. - İsa’dan Sonra, Milattan Sonra

İsa - Üç Birlik'in bir kişisi, Tanrı'nın biricik Oğlu; insanlığın tek kurtarıcısı; önceden var olan, beden almış ama yaratılmamış gerçek Tanrı

İsrail - {İbranice יִשְׂרָאֵל = “Tanrı ile mücadele eden”, “Tanrıyla güreşen”} 1) Tanrı'nın Yakup'a verdiği isim , 2) Tanrı'nın seçtiği halk, 3) vaat edilmiş ülke, 4) krallığın bölünmesinden sonra 10 oymaktan oluşan Kuzey Krallığı, 5) 1948'de kurulmuş modern İsrail devleti

İtaat - Tanrı'nın emirlerine sadakatle uyma

İtaatsizlik - Tanrı’nın buyruklarına ve öğretilerine karşı gelme, ahlaki ve ruhsal anlamda anlık veya sürekli olarak günah işleme

İtiraf - İncil'e dayanan bir uygulama olup, bireylerin günahlarını Tanrı'ya veya bir rahibe/pastöre itiraf ederek bağışlanma ve arınma talep etmeleri anlamına gelir

J

Jesus - ingilizce, İsa

Judaizm - Yahudilik, Musevilik

K

Kâfir - arapça, sapkın. Kutsal Kitab'a aykırı

Kafirlik - arapça, sapkınlık

Kâhin - Levi soyundan gelen, tapınakta Tanrı'ya ibadet eden ve kurban sunma görevini yerine getiren kutsal hizmetkârdır

Kâhinlerin Kutsaması (veya Aronik Kutsama) - Tanrı'nın kâhinlere İsrailliler üzerinde konuşmalarını buyurduğu özel bir kutsama. Günümüzde bazen ibadet ayinlerinin sonunda kilise cemaati üzerine söylenir (Say. 6:22-27)

Kalvinist - 1) Kalvinizm'in bir taraftarı, 2) Kalvinizm ile ilgili veya uyumlu

Kalvinizm - Jean Calvin tarafından geliştirilen ve Tanrı'nın mutlak egemenliğini, kaderi (seçimi) ve insanın yalnızca lütufla kurtuluşunu vurgulayan Hristiyan teoloji akımı

Kanon - Hristiyan kilisesi tarafından Tanrı'nın vahyi ve güvenilir sözleri olarak kabul edilen ve Kutsal Kitap'ı oluşturan yazıların belirlenmiş topluluğu

Kapadokyalı Babalar - 4. yüzyılda yaşamış, Üçlübirlik doktrini ve Ortodoks Hristiyan teolojisinin gelişimine önemli katkılarda bulunan üç büyük ilahiyatçıya verilen unvan (Büyük/Kayserili Basilios Nazianzoslu Gregorios, ve Nissalı Gregorios)

Karizma - grekçe, ruhsal armağan. Kutsal Ruh tarafından belirli bireylere verilen, kilise topluluğuna hizmet etmek amacıyla kullanılan özel yetenekler veya ruhsal armağanlar (bkz. 1Ko. 12:4-11,26-31; Rom. 12:4-8) (bkz. Ruhsal Armağanlar)

Karizmatik Hareket - 20. yüzyılda başlayan ve Kutsal Ruh’un armağanlarının, özellikle de dillerle konuşma, peygamberlik ve mucizevi şifa gibi ruhsal deneyimlerin yeniden canlanmasına vurgu yapan, birçok kilise ve mezhepte etkili olan bir yenilenme hareketi

Kat. - katolik

Katolik - Grekçe καθολικός = “genel”, “evrensel”

Katolik Mektuplar - Yeni Antlaşma'nın belirli bir alıcısı olmayan, genel olarak bütün Hristiyanlara yazılmış mektupları (Yakup, 1. ve 2. Petrus, 1., 2. ve 3. Yuhanna, Yahuda)

Kayra - Tanrı'nın insanlara lütuf ve merhametle sunduğu, hak edilmemiş ama bedelsiz bir sevgi ve bağışlama

Kefaret - 1) Tanrı’nın bir bireyin veya bir halkın günahları bağışlaması, 2) İsa'nın çarmıhta ölerek insanlığın günahlarını ödemesi

Kefaret Günü - İsrail halkının Tanrı'ya tövbe ederek günahlarının bağışlanmasını dilediği, başkâhinin en kutsal yerde hizmetini sunarak halkı arındırdığ Yahudilikte Yom Kippur olarak bilinen bayram

Kerubi (veya Keruv) - Tanrı'nın tahtını koruyan, kutsal varlıkları temsil eden, insan, hayvan ve kuş unsurlarını bir arada barındıran melek türü

Keruv (veya Kerubi) - Tanrı'nın tahtını koruyan, kutsal varlıkları temsil eden, insan, hayvan ve kuş unsurlarını bir arada barındıran melek türü

Keşiş - dini bir yaşam sürmek, dua ve ibadetle meşgul olmak amacıyla dünyadan elini eteğini çeken, genellikle manastırda yaşayan ve ruhsal yaşamı derinleştirmeyi amaçlayan kişi

Keşişlik - keşişlerin benimsediği, dini bir yaşam tarzını ve manastır disiplinini ifade eden, ruhsal gelişim ve ibadetle odaklanmayı amaçlayan yaşam biçimi

Kıyamet - dünyanın sonu ve Tanrı'nın tüm insanları yargılayacağı an

Kilise Babaları - erken dönem Hristiyanlıkta, inanç ve teoloji konusunda önemli öğretiler geliştiren, yazılar yazan ve Hristiyan doktrinini şekillendiren önderler

Kilise Bilimi (veya Eklesioloji, Eklesiyoloji) - Kilise'nin doğasını, yapısını, görevlerini ve amacını inceleyen öğreti

Kitâb-ı Mukaddes - {Arapça} Kutsal Kitap

Koine Yunancası - Yeni Ahit'in yazıldığı ve erken kilise döneminde yaygın olarak kullanılan, İskender döneminden itibaren gelişmiş olan ortak ve halk arasında konuşulan Eski Yunanca dili (bkz. Koini Grekçesi)

Koini Grekçesi - Yeni Ahit'in yazıldığı ve erken kilise döneminde yaygın olarak kullanılan, İskender döneminden itibaren gelişmiş olan ortak ve halk arasında konuşulan Eski Yunanca dili (bkz. Koine Yunancası)

Kol. - Koloseliler (Kutsal Kitab'ın 51. ve İncil'in 12. kitabı)

Komünyon (veya Efkaristiya, Evkaristiya, Rab’bin Sofrası) - İsa Mesih'in son akşam yemeğini anmak amacıyla ekmek ve şarap alarak yapılan kutsal ayin

Konstantinopolis - {Grekçe Κωνσταντινούπολις = “Konstantin’in Şehri”} İstanbul. Roma İmparatoru Konstantin tarafından MS 330'da "Yeni Roma" olarak kurulan ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkenti olan, Hristiyanlığın önemli bir merkezi haline gelen, bugünkü İstanbul'un antik adı

Kötülük - Tanrı’ya karşı gelen ve O’nun emirlerine aykırı olan her türlü davranış

Krallık Dönemi - İsrail’in bir krala sahip olduğu zaman dilimi. Kral Saul'un tahta geçmesiyle başlayıp Kuzey ve Güney Krallığın düşüsü ve sürgününe kadar devam etti (Kuzey İsrail için MÖ 1046-722; Yahuda için MÖ 1046-586)

Kristoloji (veya Hristoloji, Mesih Bilimi) - İsa Mesih'in kimliği, doğası (ilahi ve insani) ve onun kurtarıcı rolü üzerine yapılan teolojik inceleme

Krş. - karşılaştırınız

Kudüs - {Arapça} Yeruşalim

Kurban - Tanrı'ya genelde sunakta sunulan bir adak (hayvan)

Kurtuluş - insanın günahlarından arınarak Tanrı ile barışması ve ebedi hayata kavuşması

Kurtuluş Bilimi (veya Soterioloji, Soteryoloji) - Kurtuluşun doğasını, insanın nasıl kurtulacağını ve Mesih'in bu süreçteki rolünü inceleyen doktrin

Kutsal Ruh - Üçlü Birlik'in üçüncü kişisi

Kutsallaşma - iman eden kişinin, Tanrı'nın lütfuyla günahlardan arınıp İsa'nın karakterine daha çok benzeme süreci

Kutsallık - 1) Tanrı için: tamamen kusursuz olması, ahlaki saflığın zirvesi olması, 2) Tanrı'ya adanmışlık/ayrılmışlık, 3) Tanrı'nın yolunda yürüme hali

Küçük Peygamberler - Eski Antlaşma'nın Büyük Peygamberler kitaplarından daha kısa olan son 12 peygamberlik kitabı (Hoşea, Yoel, Amos, Ovadya, Yunus, Mika, Nahum, Habakkuk, Sefanya, Hagay, Zekeriya, Malaki)

L

Laik Birader - özellikle Katolik Kilisesi'nde, rahip veya din adamı olmayan, ancak kilise ve dini topluluklarla bağlantılı olarak dini hayata katılan, laik statüdeki erkek bireyler

Latince - Bati Roma İmparatorluğu'nda egemen di̇l, sonra katoli̇k ki̇li̇sesi̇ tarafindan yoğun bi̇r şeki̇lde kullanıldı

Lev. - Levililer (Kutsal Kitab'ın 3. kitabı)

Levili - Levi soyundan gelen biri; İsrail'in kâhin oymağı

Litürji - {Grekçe λειτουργία = “kamu hizmeti”} dini törenlerin ve ibadetlerin belirli düzeni; ayin

Litürjik - {Grekçe} ayinsel

Logos Prologu - (Yuhanna 1:1-18) İsa'nın Grekçe Logos (söz, ifade, ilahi akıl, ilke) kelimesiyle anıldığı pasaj

Luk. - Luka (Kutsal Kitab'ın 42. ve İncil'in 3. kitabı)

Luka - Pavlus'un öğrencisi ve yoldaşı; elçi değildi; hekim (Kol. 4:14); Luka ve Elçilerin İşleri kitabının yazarı

Luther, Martin (1483-1546) - Almanya'da aslen katolik rahip, keşiş ve teolog; Reform Hareketi'nin ve Protestanlığın kurucusu, Kutsal Kitap'in Almanca'ya çevirmeni

Lütuf - Tanrı'nın, insanın hak etmediği halde ona sunduğu iyilik ve merhamet

LXX (veya Septuaginta) - 1) Roma rakamlarıyla 70 sayısı, 2) Septuaginta, Eski Ahit'in MÖ 3. yüzyılda yaklaşık 70 Yahudi bilgin tarafından yapılan Yunanca çevirisi

M

Mabet - arapça, tapınak, ibadet yeri

Mal. - Malaki (Kutsal Kitap'ın 39. kitabı)

Manastır - keşişlerin ibadet, dua ve ruhsal disiplinler için bir arada yaşadığı, inzivaya çekildikleri dini yapı

Manevi Kardeşlik - Tüm Hristiyanların Tanrı'nın ailesinde kardeş olduğu inancı

Maneviyat (veya Ruhsallık, Dinsellik) - Tanrı ile derin bir ilişki arayışı içinde olma durumu

Mar. - Markos kitabı (Kutsal Kitab'ın 41. ve İncil'in 2. kitabı)

Maranata - Aramice מרנאתא‎ = “Gel, ya Rab!”

Markion - erken dönem kilisede bir sapkın (MS 85-160); Sinoplu bir piskoposun oğlu (bkz. Markionizm)

Markionizm - Eski Ahit'teki yaratıcı Tanrı'nın kötü ve Yeni Ahit'tekinden farklı bir tanrı olduğunu iddia eden, MS 2. yüzyılda Sinoplu Markion tarafından geliştirilen, Kutsal Kitap'a aykırı olduğu için defalarca erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Mat. - Matta kitabı (Kutsal Kitab'ın 40. ve İncil'in 1. kitabı)

Melek - Tanrı'nın habericisi olarak görev yapan, Tanrı'nın emirlerini iletmek ve insanları korumak gibi görevleri yerine getiren ruhani varlık

Merhameti, Tanrı'nın - Tanrı'nın acı çekenlere ve günahkarlara gösterdiği şefkat

Mesel - benzetme. İsa'nın öğrencilere ve halka derin manevi gerçek öğretmek için kullandığı kısa ve özlü anlatımlar

Meshetmek - yağ ile bir kişiyi Tanrı tarafından görevlendirilmiş veya kutsanmış olarak ayırmak (özellikle peygamberler, krallar, kilise görevlileri), Mesih’in Tanrı’nın kutsaması altında olduğunu simgelemek için yapılan dini bir tören

Mesih Bilimi (veya Kristoloji, Hristoloji) - İsa Mesih'in kimliği, doğası (ilahi ve insani) ve onun kurtarıcı rolü üzerine yapılan teolojik inceleme

Mesih'in Birinci Gelişi - İsa'nın günahları affetmek üzere ölmek için beden alarak dünyaya birinci gelişi

Mesih'in Gelişi - 1) İsa'nın günahları affetmek üzere ölmek için beden alarak dünyaya birinci gelişi, 2) İsa'nın kıyamet gününde dünyaya geri dönerek tüm insanları yargılayacağı ve Tanrı'nın Krallığı'nı tam anlamıyla kuracağı ikinci gelişi

Mesih'in İkinci Gelişi - İsa'nın kıyamet gününde dünyaya geri dönerek tüm insanları yargılayacağı ve Tanrı'nın Krallığı'nı tam anlamıyla kuracağı ikinci gelişi

Mez. - Mezmurlar (Kutsal Kitap'ın 19. kitabı)

Miafizitizm - İsa Mesih'in iki doğası olmadığını, hem bütün ilahi hem de bütün insani özellikleri içeren birleşik ama birbirine karışmayan tek bir doğası olduğunu iddia eden, özellikle Süryani, Kıpti ve Ermeni kiliseleri tarafından savunan kristolojik bir kavram

Mik. - Mika (Kutsal Kitap'ın 33. kitabı)

Milano Fermanı (MS 313) - Roma İmparatorları Konstantin ve Licinius tarafından MS 313'te imzalanan ve Hristiyanlar da dahil olmak üzere tüm dini inançlara özgürlük tanıyan, Hristiyanlık tarihindeki önemli bir dönüm noktası. Bu fermanla Hristiyanlık resmen kabul edilmiş ve devletin dini baskıları sona erdirilmiştir

Misyoloji - Misyon Öğretisi. Kilise'nin misyonu, müjdeyi yayma görevi ve diğer kültürlere yönelik etkileşim süreçleriyle ilgili çalışmaları inceleyen disiplin

Misyon - Müjdey'i yayma eylemi

Mitzvot - ibranice, iyi işler, sevaplar

Moav - 1) Ürdün’ün doğusunda, Lut Gölü’nün doğu kıyısındaki dağlık bölge, 2) İbrahim’in yeğeni Lut’un büyük kızından olan oğlunun soyundan gelen, orada yaşayan halk

Moav Antlaşması (veya Deuteronomik Antlaşma) - Tanrı ile İsrail arasındaki Sina Antlaşması'nın yenilenmesi ve yeniden onaylanması, çölde geçirilen 40 yılın sonuna doğru Moav topraklarında gerçekleşti (Yasa’nın Tekrarı 29-30)

Modalizm (veya Sabelliyanizm) - Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un üç ayrı kişi olmadığını, sadece aynı ilahi varlığın farklı tezahürleri veya rolleri (modları) olduğunu iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci Konstantinopolis Konsili'nde (MS 381) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş Teslis karşıtı bir sapkınlık

Monofizit - grekçe, tek tabiatlı, tek yaradılışlı. İsa'nın sadece tek bir doğaya (insani, ilahi yada karışmış) sahip olduğunu iddia eden (bkz. Monofizitçilik)

Monofizitçilik - İsa'nın sadece tek bir doğaya (insani, ilahi yada karışmış) sahip olduğunu iddia eden bütün sapkınlıklar için bir terim (örn. Apollinarizm, Eftihianizm)

MÖ - Milattan Önce, İsa'dan Önce

M.Ö. - Milattan Önce, İsa'dan Önce

MS - Milattan Sonra, İsa'dan Sonra

M.S. - Milattan Sonra, İsa'dan Sonra

Msl. - mesela

Mucize - Tanrı'nın doğal yasaları aşan olağanüstü müdahaleleri

Musevi - {Arapça} Yahudi

Müjde - Farsça, iyi haber. İsa'nın getirdiği kurtuluş mesajı

Müjdeci - 1) İsa'nın yaşamı, ölümü ve dirilişini anlatan Yeni Antlaşma'nın ilk 4 yazarı (Matta, Markos, Luka, Yuhanna), 2) müjdeleyen biri, 3) kilisede bazılarının ruhsal bir işlevi (Ef. 4:11)

Mümin - arapça, imanlı, iman eden

Mürailik - arapça, ikiyüzlülük

N

Nah. - Nahum (Kutsal Kitap'ın 34. kitabı)

Nefiller - {İbranice נְפִילִים = “düşmüş olanlar”} düşmüş meleklerin ve insan kızlarının çocukları, devler (bkz. Yar. 6:4)

Neh. - Nehemya (Kutsal Kitap'ın 16. kitabı)

Nesep - arapça, soyağacı, soy

Nestoryanizm (veya Nestûrîlik) - İsa Mesih'in ilahi ve insani doğalarının tamamen ayrı olduğunu sonuçta Mesih'in aslında 2 kişi olduğunu iddia eden, 5. yüzyılda Nestorius tarafından öğretilen ve İncil'e aykırı olduğu için Birinci Efes Konsili'nde (MS 431) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Nestûrîlik (veya Nestorianizm) - İsa Mesih'in ilahi ve insani doğalarının tamamen ayrı olduğunu sonuçta Mesih'in aslında 2 kişi olduğunu iddia eden, 5. yüzyılda Nestorius tarafından öğretilen ve İncil'e aykırı olduğu için Birinci Efes Konsili'nde (MS 431) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Non Posse Peccare - {Latince “günah işleyememek”} Augustinus tarafından ortaya atılan, Tanrı'nın lütfuyla bütünüyle uyum içinde yaşayan ve özel olarak kutsanmış kişilerin günah işleme yeteneğinden tamamen arındırıldığı hale geleceği kavram

Nova Roma - {Latince “Yeni Roma”} İstanbul. Roma İmparatoru Konstantin tarafından MS 330 yılında Bizantion (sonradan Konstantinopolis) üzerine yeniden inşa edilen ve "Yeni Roma" olarak adlandırılan, Hristiyanlığın merkezi haline gelen şehir

O

On Buyruk (veya On Emir) - Tanrı'nın İsrailoğulları'na Sina Dağı'nda verdiği, ruhsal, ahlaki ve etik davranışları düzenleyen on temel yasa (bkz. Çık. 20)

On Emir (veya On Buyruk) - Tanrı'nın İsrailoğulları'na Sina Dağı'nda verdiği, ruhsal, ahlaki ve etik davranışları düzenleyen on temel yasa (bkz. Çık. 20)

Onikiler - 1) Eski Antlaşma'nın 12 Küçük Peygamber kitabı, 2) İsrail'in 12 oymağı, 3) İsa'nın seçtiği 12 elçi

Ora Et Labora - {Latince “dua et ve çalış”} Aziz Benedictus'un 6. yüzyılda yazdığı Benedictus Kuralı'ndan türetilen bir yaşam felsefesidir; bu felsefe, Hristiyan manastır yaşamında dua ve çalışmayı dengeleyerek Tanrı'ya hizmet etmeyi öğütler.

Ort. - ortodoks

Ortodoks - {Grekçe ὀρθόδοξος = “doğru tapınma”} 1) doğru inancı ve uygulamayı ifade eden bir terim, 2) Hristiyanlığın en eski ve köklü mezheplerinden biri olan Ortodoks Kiliseleri

Oruç - Tanrı'ya odaklanmak için belirli bir süre boyunca bazı veya tüm yiyecek ve içeceklerden (veya başka şeylerden) uzak durmak

Osanna (veya Hozana) - İbranice הוֹשִׁיעָה־נָּא “yalvarıyoruz kurtar bizi”

Ova. - Ovadya (Kutsal Kitap'ın 31. kitabı)

Ovadaki Vaaz - (Luka 6:17-49) İsa'nın Dağdaki Vaaz'a benzeyen ama daha kısa olan, Luka'da bulunan vaazı

Oymak - {Moğolca “aile”, “hane halkı”} İsrail'in 12 kabilesi için kullanılır

Ö

Öğreti - kutsal metinlere ve kilise öğretilerine dayanan, iman ve ibadetle ilgili temel inançlar ve inançların sistematik bir şekilde açıklanması

Ön-İncil (veya Proto-Evangelium, Proto-Evangelion) - İncil’de anlatılan İsa'nın kurtuluş işini çok ayrınıtlı olarak peygamberlik eden Yaratılış 3:14.21 pasajı

Örn. - örneğin

Övgü - Tanrı'ya sevinç ve minnettarlıkla yapılan tapınma

Özd. - Süleyman'ın Özdeyişleri kitabı (Kutsal Kitap'ın 20. kitabı)

P

Pantokrator İsa - "Her Şeye Egemen" anlamına gelen bir terim olup, İsa'nın Tanrı'nın gücüne sahip, evrenin ve tüm yaratılışın hakimiyeti altında olan bir figür olarak betimlenir; Bizans sanatında ise, genellikle İsa'nın başı ve elleriyle sembolize edilen bu figür, kilise mozaiklerinde ve ikonalarında, Tanrı'nın mutlak egemenliğini ve yargılama gücünü simgelemek için sıkça kullanılır

Papa - Roma Katolik Kilisesi'nin ruhsal lideri ve Katolik inancının en yüksek otoritesi olarak kabul edilen, apostolik geleneklerin temsilcisi olan kişi

Papirüs - yazıları ve kutsal metinlerin yazıldığı, Nil Nehri kıyısında yetişen bir bitkiden yapılan, eski bir kâğıt malzemesi

Paraklet - {Grekçe παράκλητος = “tesellici”, “yardımcı”} Kutsal Ruh. İsa'nın Kutsal Ruh için kullandığı unvan (bkz. Yu. 14:16.26; 15:26; 16:7)

Parşömen - yazıları ve kutsal metinlerin yazıldığı, hayvan derisinden yapılan dayanıklı bir yazı malzemesi

Pastör - {Latince pastor = “çoban”} Kilise önderi, bir çobanın sürüsüyle ilgilendiği gibi kilise üyeleriyle ilgilenen biri

Pastoral Mektuplar - Pavlus'un kilise önderlerine yazdığı kitaplar (1. ve 2. Timoteos, Titus)

Patroloji - Kilise Babalarının yazılarının incelenmesi

Pelagianizm - İnsanların Tanrı'nın lütfuna ihtiyaç duymaksızın kendi çabalarıyla kurtulabileceklerini, kendi kendileri mükemmelliğe ve günahsızlığa erişebileceklerini iddia eden, Kutsal Kitab'a aykırı olduğu için Kartaca Konsili'nde (MS 418) ve Birinci Efes Konsili'nde (MS 431) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş bir sapkınlık

Pelagius - Pelagianizm sapkınlığıyla tanınan Britanya adalarından bir keşiş ve sapkın (MS 354-418)

Pentatük - {Grekçe Πεντάτευχος = “5 kitap”} Tevrat veya Tora. Kutsal Kitab'ın ilk 5 kitabı

Pesah - {İbranice פֶּסַח = “üzerinden geçmek”} Fısıh Bayramı; 1) İsrail halkının Mısır'dan çıkışını anmak için kutlanan, ekmek mayası kullanılmadan yapılan matzah ile sembolize edilen ve özgürlüğü simgeleyen önemli bir bayram (bkz. Çık. 12:1-39; Lev. 23:4-8; Say. 28:16-25; Yas. 16:1-8), 2) Mısır'da Tanrı'nın meleğinin İsrailliler'in kuzu kanıyla işaretlenmiş evlerin üzerinden geçtiği olay

Peygamber - Tanrı'nın ona görüm, rüya veya direkt duyulan ses yoluyla verdiği sözleri insanlara ileten kişi

Piskopos - {Grekçe ἐπίσκοπος = “gözetmen”} Kilise gözetmeni (bkz. 1Ti. 3:2; Tit. 1:7)

Pneuma - Grekçe πνεῦμα = “ruh”, “nefes” veya “rüzgar”

Pneumatoloji - grekçe, Kutsal Ruh Öğretisi. Kutsal Ruh'un doğası, işlevi ve Kilise'deki rolü üzerine öğreti (bkz. Pnömatoloji)

Pnömatoloji - grekçe, Kutsal Ruh Öğretisi. Kutsal Ruh'un doğası, işlevi ve Kilise'deki rolü üzerine öğreti (bkz. Pneumatoloji)

Poligami - bir kişinin aynı anda birden fazla eşle evlenmesi

Pro. - protestan

Profan - kutsal olmayan, dini veya manevi değerlere saygısız bir şekilde yaklaşan, dünyevi veya sıradan olan

Protestan - 1) Protestantizme uygun veya ait, 2) Protestan kilisesi üyesi

Protestantizm - 16. yüzyılda Martin Luther tarafından başlatılan Reformasyon hareketinden ortaya çıkan, Katolik Kilisesi'nden ayrılan ve Kutsal Kitab'ın en yüksek otorite olduğunu, insanın yalnızca imanla ve sadece Mesih aracılığıyla kurtulduğunu savunan bir mezhep ve hareket

Proto-Evangelion - grekçe, Ön-İncil veya İlk-İncil. İncil’de anlatılan İsa'nın kurtuluş işini çok ayrınıtlı olarak peygamberlik eden Yaratılış 3:14.21 pasajı

Proto-Evangelium - grekçe, Ön-İncil veya İlk-İncil. İncil’de anlatılan İsa'nın kurtuluş işini çok ayrınıtlı olarak peygamberlik eden Yaratılış 3:14.21 pasajı

Put - Tanrı yerine tapılan, taş, ahşap ya da metal gibi maddelerden yapılmış sahte tanrı heykeli

Putperest - putlara ve maddi nesnelere tapınan kişi

Putperestlik - Tanrı’ya değil, maddi nesnelere ya da putlara tapma ve onları ilah olarak kabul etme

Q

Q Metni - İsa'nın sözlerinden oluşan ve Matta ile Luka'nın kendi İncillerini yazarken Markos İncili yanında kullandıklarına inanılan varsayımsal kaynak metin. Sinoptik İnciller arasındaki büyük benzerlikleri açıklamaya çalışan hipotezlerden birinde önemli bir rol oynar (bkz. İki Kaynak Hipotezi)

R

Rab - {Aramice רַב = “efendi”, “yüce olan”} Tanrı için sıklıkla kullanılan bir terim

RAB - Türkçe Kutsal Kitap'ta büyük harflerle yazılan “RAB” kelimesinin geçtiği her yerde orijinal İbranice metinde Tanrı'nın adı “YHVH” kullanılır

Rabbî - {İbranice רַבִּי = “efendim”, “öğretmenim”} Yahudi din öğretmeni için bir unvan

Rab'bin Sofrası (veya Komünyon, Efkaristiya, Evkaristiya) - İsa Mesih'in son akşam yemeğini anmak amacıyla ekmek ve şarap alarak yapılan kutsal ayin

Reduction ad absurdum - bir önermenin doğruluğunu veya yanlışlığını göstermek için, onu mantıksal uç noktalara taşıyarak saçma veya çelişkili sonuçlara yol açtığını ortaya koyan bir akıl yürütme yöntemi

Resul (veya Elçi, Havari) - {Arapça رَسُول = “haberci”, “elçi”} 1) İsa tarafından seçilen ve O'nun mesajını yaymakla görevlendirilen on iki kişi, 2) kilisede en yüksek bir liderlik makamı

Resullerin İşleri - Elçilerin İşleri (Kutsal Kitap'ın 44. ve İncil'in 5. kitabı)

Rom. - Romalılar (Kutsal Kitap'ın 45. ve İncil'in 6. kitabı)

Roma-Katoli̇k - Katolik Kilisesi'nin başı olarak kabul edilen Papa'nın liderliğinde, apostolik gelenekleri ve sevenlerinin ruhsal yaşamını yönlendiren dogma ve ritüelleriyle, dünya genelinde en yaygın Hristiyan mezheplerinden biri

Ruhsal Armağan (veya Karizma) - Kutsal Ruh'un kiliseyi geliştirmek için imanlılara verdiği doğal ve doğaüstü yetenekler (bkz. Rom. 12:4-8; 1Ko. 12:4-11.28)

Ruhsal Büyüme - Tanrı ile daha yakın bir ilişkiye doğru ilerleme süreci

Ruhsallık (veya Dinsellik, Maneviyat) - Tanrı ile derin bir ilişki arayışı içinde olma

Rut - Rut (Kutsal Kitap'ın 8. kitabı)

S

S. - sayfa

Sabelliyanizm (veya Modalizm) - Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un üç ayrı kişi olmadığını, sadece aynı ilahi varlığın farklı tezahürleri veya rolleri (modları) olduğunu iddia eden, İncil'e aykırı olduğu için Birinci Konstantinopolis Konsili'nde (MS 381) erken dönem kilise tarafından reddedilmiş Teslis karşıtı bir sapkınlık

Sadakati, Tanrı'nın - Tanrı'nın vaadine sadık kalması ve inananlarını asla terk etmemesi

Saddusiler (veya Sadukiler) - İkinci Tapınak döneminde sadece Tora'yı kabul eden Yahudi mezhebi (bkz. Sadukiler)

Sadukiler (veya Saddusiler) - İkinci Tapınak döneminde sadece Tora'yı kabul eden Yahudi mezhebi

Sakrament - kutsal ayin (örn. vaftiz, Efkaristiya/Rab'bin Sofrası, evlenme)

Sâmî - semitik. Nuh oğlu Sam'in soyundan gelen (örn. Yahudiler, Araplar, Akadlar ve Fenikeliler)

Sanhedrin - grekçe, Yüksek Kurul. Roma İmparatorluğu döneminde Yahudi toplumunda dini ve hukuki meselelerde en yüksek otoriteyi temsil eden, özellikle Yeruşalim'de toplanan bir konsey veya mahkeme

Saul - 1) İsrail'in ilk kralı (MÖ 1050-1010); 2) Elçi Pavlus'un İbranice adı

Say. - Çölde Sayım (Kutsal Kitap'ın 4. kitabı)

Sef. - Sefanya (Kutsal Kitap'ın 36. kitabı)

Sela - Mezmurlarda geçen ve tam anlamı tartışmalı olan, ya sessiz bir düşünme anı için yada coşkulu, spontane bir övgü için bir davet/talimat anlamına gelen İbranice bir sözcük

Semitik - Nuh oğlu Sam'in soyundan gelen (örn. Yahudiler, Araplar, Akadlar ve Fenikeliler)

Septuaginta (veya LXX) - İbranice Eski Ahit'in MÖ 3. yüzyılda Mısır'daki Yahudi bilginler tarafından yapılan Yunanca çevirisi; Eski Ahit'in İlk Kilise'de en yaygın kullanılan versiyonu; Deuterokanonik Kitaplar ve Materyali içerir

Seraf - Tanrı'ya en yakın olan, sürekli olarak O'nu yücelten ve saf ruhaniyetin sembolü olan altı kanatlı yüksek melek türü

Sevap - iyi işler

[sic] - latince, bu şekilde. alıntılanan metindeki yazım ya da dilbilgisi hatalarını aynen koruyarak aktarıldığını belirtmek için kullanılan bir ifade

Sina Antlaşması (veya Sina Dağı Antlaşması) - Tanrı'nın Sina Dağında İsrail halkıyla yağtığı ve Eski Antlaşma'nın merkezi olan antlaşma (Çık. 19-24)

Sina Dağı Antlaşması (veya Sina Antlaşması) - Tanrı'nın Sina Dağında İsrail halkıyla yağtığı ve Eski Antlaşma'nın merkezi olan antlaşma (Çık. 19-24)

Sinagog - Havra. Yahudi halkının tapınma, dua ve öğretisi için toplandığı yer

Sinkretizm - sapkınlıklara ve gerçeğin çarpıtılmasına yol açan, farklı din ve felsefelerden kavram, inanç ve uygulamaların karıştırılması

Sinoptik - {Grekçe συνοπτικός = “beraber seyreden”} Birbirine çok benzeyen 3 İncil kitabı (Matta, Markos, Luka) demek

Sistematik (veya Sistematik Teoloji) - Kutsal Kitap'taki ve kilise öğretilerindeki ana inançların mantıksal ve bütüncül bir şekilde sınıflandırılıp açıklanmasını amaçlayan teolojik bir disiplin

Sistematik Teoloji (veya Sistematik) - Kutsal Kitap'taki ve kilise öğretilerindeki ana inançların mantıksal ve bütüncül bir şekilde sınıflandırılıp açıklanmasını amaçlayan teolojik bir disiplin

Son Günler (veya Son Zamanlar, Ahir Zaman) - dünyanın sonuna ve İsa Mesih'in ikinci gelişine işaret eden, Tanrı'nın nihai yargısının gerçekleşeceği, kıyamet ve son olaylar dönemi anlamına gelen bir terim

Son Zamanlar - dünyanın sonuna ve İsa Mesih'in ikinci gelişine işaret eden, Tanrı'nın nihai yargısının gerçekleşeceği, kıyamet ve son olaylar dönemi anlamına gelen bir terim (bkz. Son Günler, Ahir Zaman)

Sonsuz Hayat (veya Ebedî Hayat, Sonsuz Yaşam) - Tanrı'ya iman edenlerin ölümden ve dirilişinden sonra alacakları ebedi yaşam

Sonsuz Yaşam (veya Ebedî Hayat, Sonsuz Hayat) - Tanrı'ya iman edenlerin ölümden ve dirilişinden sonra alacakları ebedi hayat

Soterioloji (veya Soteryoloji, Kurtuluş Bilimi) - grekçe, Kurtuluş Öğretisi. Kurtuluşun doğasını, insanın nasıl kurtulacağını ve Mesih'in bu süreçteki rolünü inceleyen doktrin

Soteryoloji (veya Soterioloji, Kurtuluş Bilimi) - grekçe, Kurtuluş Öğretisi. Kurtuluşun doğasını, insanın nasıl kurtulacağını ve Mesih'in bu süreçteki rolünü inceleyen doktrin

ss. - sayfalar

Sukkot - ibranice, Çardak Bayramı. İsrailoğulları'nın Mısır'dan çıkışından sonra çölde geçirdiği süreyi anmak için çardaklarda (sukkah) kutlanan bir bayram (bkz. Lev. 23:33-43; Say. 29:12-39; Yas. 16:13-17)

Süleyman - İsrail'in 3. kralı (MÖ 970-931), Davut ve Bat-Şeva'nın oğlu; bölünmemi̇ş bi̇rleşi̇k İsrai̇l Krallığı'nın son kralı; Süleyman'ın Özdeyişler, Vaiz ve Ezgiler Ezgisi'nin yazarı

Sünoptik - {Grekçe συνοπτικός = “beraber seyreden”} Birbirine çok benzeyen 3 İncil kitabı (Matta, Markos, Luka) demek.

Sürgün - İsrail'in Tanrı'ya karşı isyanı sonucunda halkının yabancı topraklara zorla gönderilmesi ve Tanrı'nın vaat ettiği topraklardan uzaklaştırılması

Ş

Şabat - cumartesi, haftanın 7. ve son günü; Yahudilikte haftalık bir dinlenme bayramı; Mesih'in çarmıhta tamamlanmış işinde bulduğumuz huzur bir sembolü (bkz. İbr. 4)

Şakirt - Farsça شاگرد = “bir ustaya bağlı kişi”, “öğrenci”, “çırak”

Şefaat - 1) bir kişinin Tanrı'ya karşı diğer bir kişi veya toplumun lehine dua etmesi veya aracılık yapması, 2) İsa'nın insanlık uğruna ölerek insanları günahlarından arındıran aracılığı

Şehitlik - iman uğruna ölümü göze alma ve bu uğurda can verme

Şema Yisrael - Yahudi inancının temelini oluşturan ve Yasa'nın Tekrarı 6:4’te geçen “Dinle, ey İsrail! Tanrımız RAB tek RAB'dir” ifadesiyle başlayan iman bildirisi ve dua metni

Şeol - {İbranice שְׁאוֹל} Ölüler Diyarı. Tüm insanların öldükten sonra gittiği ve son yargıya kadar beklediği yer. Cehennemle aynı değil.

Şeytan - arapça, İblis

Şifa - Tanrı'nın fiziksel ve ruhsal hastalıkları iyileştirmesi

Şükretme - verdiği nimetler için Tanrı'ya teşekkür etme

T

Talmud - Yahudi dini hukukunun, etik öğretilerinin ve geleneklerinin açıklandığı, Mişna ve Gemara'dan oluşan, Yahudiliğin temel metinlerinden biri

Tanah - {İbranice תַּנַ״ךְ} Yahudilikte Eski Antlaşma anlamına gelen bir akronim

Tanrılaşma (veya Teosis, Theosis) - grekçe, "Tanrı'ya benzer hale gelme". Teosis, özellikle Ortodoks gelenekte, insanın Tanrı'nın lütfuyla ilahi doğaya katılması, Tanrı'yla birlik içinde ruhsal olarak yücelmesi süreci

Tanrı'nın Adaleti - Tanrı'nın doğru olanı koruyan ve kötülüğü cezalandıran doğası ve işi

Tanrı'nın Gazabı - Tanrı'nın günahkarlara ve kötülüğe karşı duyduğu öfke

Tanrı'nın Kayrası - Tanrı'nın insanlara lütuf/ihsan ve merhametle sunduğu, hak edilmemiş ama bedelsiz bir sevgi ve bağışlama

Tanrı'nın Krallığı - Tanrı'nın egemen olduğu, gücünün, adaletinin, iradesinin ve sevgisinin hakim olduğu ruhsal krallık

Tanrı'nın Sadakati - Tanrı'nın vaadine sadık kalması ve inananlarını asla terk etmemesi

Tapınma - türkçe, ibadet

Tefsir (veya Egzegez) - Kutsal Kitap pasajlari üzeri̇ne teoloji̇k bi̇r yorumlama/açıklama

Tekvin - Yaratılış kitabı (Kutsal Kitap'ın 1. kitabı)

Teofani - {Grekçe θεοφάνεια = “Tanrı’nın görünür hâle gelişi”, “ilahi tecelli”} Tanrı'nın tecelli etmesi (bkz. Epifani)

Teoloji (veya İlahiyat) - {Grekçe θεολογία = “Tanrı Öğretisi/Bilimi”} Geniş anlamda, ilim olarak Hristiyan öğretisinin tamamı; dar anlamda, Tanrı'nın doğasının ve niteliklerinin incelenmesi

Teosis (veya Theosis, Tanrılaşma) - {Grekçe θέωσις = “Tanrı'ya benzer hale gelme”, “Tanrılaşma”} Özellikle Ortodoks gelenekte, insanın Tanrı'nın lütfuyla ilahi doğaya katılması, Tanrı'yla birlik içinde ruhsal olarak yücelmesi süreci

Teslimiyet - Tanrı'nın iradesine boyun eğme ve güven duyma hali

Teslis (veya Üçlü Birlik) - Üçlü Birlik Öğretisi. Tanrı'nın Baba, Oğul ve Kutsal Ruh olarak tek bir varlıkta olduğuna dair Kutsal Kitap öğretisi

Teslis Karşıtı Sapkınlık - İncil'deki Teslis (Üçlü Birlik) doktrinini reddeden ve bu nedenle tarih boyunca kilise tarafından kınanan herhangi bir sapkınlık (örn. Arianizm, Modalizm, Üniteryanizm, vs.)

Tesniye - {Arapça “iki parçadan oluşan”} Yasa'nın Tekrarı (Kutsal Kitap'ın 5. kitabı)

Teşhis (veya İnsana Benzetme, Antropomorfizm) - cansız nesneleri kişileştiren, insan gibi davranıyormuş gibi tanımlayan bir edebi sanat

Tetragram (veya Tetragrammaton) - grekçe, 4 harf. Tanrı'nın 4 İbranice harften oluşan YHVH/YHWH isminin tanımı

Tetragrammaton (veya Tetragram) - grekçe, 4 harften oluşan. Tanrı'nın 4 İbranice harften oluşan YHVH/YHWH isminin tanımı

Tevrat - Arapça, Tora. Kutsal Kitab'ın ve Eski Antlaşma'nın ilk 5 kitabı. Yaratılış, Mısır'dan Çıkış, Levililer, Çölde Sayım ve Yasa'nın Tekrarı

Theosis (veya Teosis, Tanrılaşma) - {Grekçe θέωσις = “Tanrı'ya benzer hale gelme”, “Tanrılaşma”} Özellikle Ortodoks gelenekte, insanın Tanrı'nın lütfuyla ilahi doğaya katılması, Tanrı'yla birlik içinde ruhsal olarak yücelmesi süreci

Tit. - Titus (Kutsal Kitap'ın 56. ve İncil'in 17. kitabı)

Tomar - kutsal metinlerin ve dini yazıların kaydedildiği, genellikle parşömen veya papirüsten yapılan rulo halindeki yazılı belgeler; Kutsal Kitap'ta ne zaman kitap kelimesinden bahsedilse, genellikle bir tomar kastedilir

Tora (veya Torah, Tevrat) - {İbranice תּוֹרָה = “yasa”, “öğreti”} Kutsal Kitap'ın ilk 5 kitabına Yahudilerce verilen ad

Torah (veya Tora, Tevrat) - {İbranice תּוֹרָה = “yasa”, “öğreti”} Kutsal Kitap'ın ilk 5 kitabına Yahudilerce verilen ad

Tövbe - kişinin günahlarını Tanrı'ya itiraf ederek pişmanlık duyması ve yaşamını dönüştürmesi. Bu kavram, Yunanca "metanoia" (μετάνοια) kelimesinden türetilmiştir ve "zihinsel dönüşüm" veya "fikri değişim" anlamına gelir, yani sadece dışsal bir pişmanlık değil, içsel bir değişim ve Tanrı'ya yönelme süreci

Traditio Apostolica (veya Apostolik Gelenek) - {Latince “Elçilerin Geleneği”, “Apostolik Gelenek”} Erken Hristiyanlık dönemine ait, havarilerin öğretilerine ve uygulamalarına dayanan litürjik, ahlaki ve kilise düzenine ilişkin gelenekleri aktaran, özellikle 3. yüzyılda Romalı Hipolit tarafından derlendiği düşünülen bir kilise metni

Transfigürasyon - İsa'nın dağda Petrus, Yakup ve Yuhanna'nın önünde görsel olarak Tanrı'nın kudretiyle parlayarak değişime uğradığı, Tanrı'nın Oğlu olarak yüceliğinin açığa çıktığı bir olay (bkz. Matta 17:1-9; Markos 9:2-8; Luka 9:28-36)

Tufan - Nuh'un döneminde meydana gelen bütün dünyayı örten büyük sel

U

Ü

Üçlü Birlik (veya Teslis) - Tanrı'nın Baba, Oğul ve Kutsal Ruh olarak tek bir varlıkta olduğuna dair Kutsal Kitap öğretisi

Üçlü Birlik Karşıtı Sapkınlık - İncil'deki Teslis (Üçlü Birlik) doktrinini reddeden ve bu nedenle tarih boyunca kilise tarafından kınanan herhangi bir sapkınlık (örn. Arianizm, Modalizm, Üniteryanizm, vs.)

Üniversalizm - inançları, dinleri, eylemleri ne olursa olsun, tüm insanların nihayetinde Tanrı'nın lütfu ve merhametiyle kurtulacağını iddia eden bir sapkınlık

V

Va. - Vahiy (Kutsal Kitap'ın 66. ve son kitabı)

Vaaz - kilisede dinî öğretileri açıklayan ve insanları manevi olarak yönlendiren söylev

Vaftiz - kişinin günahlarından arınmasını, yeni bir ruhsal yaşamı ve Mesih ile birleşmesini simgeleyen, su ile yapılan bir dini ritüel olup

Vahiy - {Arapça وَحْي = “ilham”, “ilahi bildirim”} 1) Tanrı'dan gelen bir görüm, 2) Kutsal Kitap'ın Vahiy kitabı

Vai. - Vaiz (Kutsal Kitap'ın 21. kitabı)

Vaiz - {Arapça وَاعِظ} 1) vaaz eden kişi, 2) Kutsal Kitap'ın Vaiz kitabı

vd. - ve devamı. (sonraki sayfa veya ayet dahil)

vdd. - ve devamı devam eden. (bölümün sonuna kadar)

vb. - ve benzeri

vs. - ve saire

W

X

XP (veya Chi-Rho, Hristogram) - Grekçe "Mesih" (Χριστός) kelimesinin ilk 2 harfi olan "Χ" (chi) ve "Ρ" (rho) sembollerinin bir araya gelmesiyle oluşan, Hristiyan inancının bir simgesi olarak kullanılan, kutsal bir monogram

Y

YA - Yeni Ahit, Yeni Antlaşma

Yah. - Yahuda (Kutsal Kitap'ın 65. ve İncil'in 26. kitabı)

Yahudi - 1) Güney Krallığı Yahuda vatandaşı, 2) Yahudi inancının bir üyesi, 3) Yahudilik ile ilgili

Yahveh - Tanrı'nın İbranice'deki adı olan YHVH Tetragrammaton'un en olası telaffuzu

Yak. - Yakup (Kutsal Kitap'ın 59. ve İncil'in 20. kitabı)

Yakl. - yaklaşık

Yar. - Yaratılış (Kutsal Kitap'ın 1. kitabı)

Yas. - Yasa'nın Tekrarı (Kutsal Kitap'ın 5. kitabı)

Yasa - 1) Tevrat (Kutsal Kitap'ın ilk 5 kitabı), 2) Tanrı'nın Sina dağında verdiği buyruklar, 3) bütün Eski Ahit

Yazıt - taş, metal veya diğer malzemeler üzerine kazınmış bir yazı

Yehova - Tetragrammaton YHVH üzerine İbranicede Rab anlamına gelen adonai kelimesinin seslendirilmesinin zorlanmasıyla oluşan Tanrı'nın İbranice adının pek olası olmayan telaffuzu

Yehovah - Tetragrammaton YHVH üzerine İbranicede Rab anlamına gelen adonai kelimesinin seslendirilmesinin zorlanmasıyla oluşan Tanrı'nın İbranice adının pek olası olmayan telaffuzu

Yeni Ahit (veya Yeni Antlaşma) - Kutsal Kitab'ın ikinci parçası. İsa'nın hayatını ve Hristiyanlığın ilk dönemlerini anlatan kutsal yazılar

Yeni Antlaşma (veya Yeni Ahit) - Kutsal Kitab'ın ikinci parçası. İsa'nın hayatını ve Hristiyanlığın ilk dönemlerini anlatan kutsal yazılar

Yeni Roma - İstanbul. Roma İmparatoru Konstantin tarafından MS 330 yılında Bizantion (sonradan Konstantinopolis) üzerine yeniden inşa edilen ve "Nova Roma" olarak adlandırılan, Hristiyanlığın merkezi haline gelen şehir (bkz. Nova Roma)

Yeniden Doğuş - İman eden kişinin ruhsal olarak yeniden doğması, Tanrı ile yeni bir hayata başlaması (bkz. Yu. 3)

Yer. - Yeremya (Kutsal Kitab'ın 24. kitabı)

Yeruşalim - {İbranice} Kudüs

Yeşua - {İbranice} İsa

YHVH (veya YHWH) - Tanrı'nın İsraillilere bildirdiği adı. İbranicede יהוה. Bazen 'Tetragrammaton' (grekçe, 4 harf) denir. Yaklaşık olarak “ben benim” veya “ben olmak istediğimi olacağım” şeklinde çevrilebilir. Eski Ahit'te neredeyse 7000 kez geçer ve Türkçe'ye büyük harflerle 'RAB' olarak çevrilmiş.

YHWH (veya YHVH) - Tanrı'nın İsraillilere bildirdiği adı. İbranicede יהוה. Bazen 'Tetragrammaton' (grekçe, 4 harf) denir. Yaklaşık olarak “ben benim” veya “ben neysem oyum” şeklinde çevrilebilir. Eski Ahit'te neredeyse 7000 kez geçer ve Türkçe'ye büyük harflerle 'RAB' olarak çevrilmiş.

Yoe. - Yoel (Kutsal Kitab'ın 29. kitabı)

Yom Kippur - {İbranice יוֹם כִּפּוּר = “Kefaret Günü”} İsrail halkının Tanrı'ya tövbe ederek günahlarının bağışlanmasını dilediği, başkâhinin en kutsal yerde hizmetini sunarak halkı arındırdığı kefaret günü

Yortu - grekçe, Hristiyan bayramı, özellikle bir azizin ana günü

Yşa. - Yeşaya (Kutsal Kitab'ın 23. kitabı)

Yşu. - Yeşu (Kutsal Kitab'ın 6. kitabı)

Yu. - Yuhanna (Kutsal Kitab'ın 43. ve İncil'in 4. kitabı)

Yun. - Yunus (Kutsal Kitab'ın 32. kitabı)

Yüce Görev (veya Büyük Görev) - İsa'nın Matta 28:18-20'de buyurduğu müjdeyi bütün uluslara yayma görevi

Yücelişi, İsa'nın - İsa'nın dirildikten sonra göğe yükselmesi (bkz. Luka 24:50-53; Elçilerin İşleri 1:9-11) ve Tanrı'nın sağında oturduğu yeri almak üzere göğe alınması

Yüceltilme - İmanlıların ölümden sonra dirilerek sonsuz hayat için yüceltilmesi ve Tanrı'nın huzurunda mükemmelliğe ulaşma durumu

Yüksek Kurul - Roma İmparatorluğu döneminde Yahudi toplumunda dini ve hukuki meselelerde en yüksek otoriteyi temsil eden, özellikle Yeruşalim'de toplanan bir konsey veya mahkeme (sanhedrin)

yy. - yüzyıl

Z

z.a. - zıt anlamlı

Zebur - {Arapça} Mezmur

Zelotlar - MÖ 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu'na karşı Yahudi bağımsızlığı için silahlı direnişi savunan, özellikle dini ve politik açıdan radikal bir Yahudi mezhebi

Zek. - Zekeriya (Kutsal Kitap'ın 38. kitabı)

1-9

1Ko. - 1. Korintliler (Kutsal Kitap'ın 46. ve İncil'in 7. kitabı)

1Kr. - 1. Krallar (Kutsal Kitap'ın 11. kitabı)

1Pe. - 1. Petrus (Kutsal Kitap'ın 60. ve İncil'in 21. kitabı)

1Sa. - 1. Samuel (Kutsal Kitap'ın 9. kitabı)

1Se. - 1. Selanikliler (Kutsal Kitap'ın 52. ve İncil'in 13. kitabı)

1Ta. - 1. Tarihler (Kutsal Kitap'ın 13. kitabı)

1Ti. - 1. Timoteos (Kutsal Kitap'ın 54. ve İncil'in 15. kitabı)

1Yu. - 1. Yuhanna (Kutsal Kitap'ın 62. ve İncil'in 23. kitabı)

2Ko. - 2. Korintliler (Kutsal Kitap'ın 47. ve İncil'in 8. kitabı)

2Kr. - 2. Krallar (Kutsal Kitap'ın 12. kitabı)

2Pe. - 2. Petrus (Kutsal Kitap'ın 61. ve İncil'in 22. kitabı)

2Sa. - 2. Samuel (Kutsal Kitap'ın 10. kitabı)

2Se. - 2. Selanikliler (Kutsal Kitap'ın 53. ve İncil'in 14. kitabı)

2Ta. - 2. Tarihler (Kutsal Kitap'ın 14. kitabı)

2. Tapınak Dönemi - Yahudilerin Babil sürgününden döndükleri zamandan (MÖ 539) Tapınağın Romalılar tarafından yıkılmasına kadar (MS 70)

2Ti. - 2. Timoteos (Kutsal Kitap'ın 55. ve İncil'in 16. kitabı)

2Yu. - 2. Yuhanna (Kutsal Kitap'ın 63. ve İncil'in 24. kitabı)

3Yu. - 3. Yuhanna (Kutsal Kitap'ın 64. ve İncil'in 25. kitabı)

10 Buyruk (veya 10 Emir) - Tanrı'nın İsrailoğulları'na Sina Dağı'nda verdiği, ruhsal, ahlaki ve etik davranışları düzenleyen 10 temel yasa (bkz. Çık. 20)

10 Emir (veya 10 Buyruk) - Tanrı'nın İsrailoğulları'na Sina Dağı'nda verdiği, ruhsal, ahlaki ve etik davranışları düzenleyen 10 temel yasa (bkz. Çık. 20)

95 Tez - Martin Luther'in 1517'de Katolik Kilisesi'ndeki bağışlanma ticareti gibi uygulamalara karşı yazdığı ve Almanya'daki Wittenberg Kilisesi kapısına astığı, Reform hareketini başlatan teolojik tezler (bkz. Doksan Beş Tez)

1000 Yıllık Krallık - Mesih'in ikinci gelişiyle birlikte yeryüzünde bin yıl boyunca hüküm süreceği ve adaletin sağlanacağı dönemi

1054 Ayrılması (veya Büyük Schizma, Doğu-Batı Ayrılması) - 1054 yılında Batı (Katolik) ve Doğu (Ortodoks) Kiliseleri arasında, teolojik, kültürel ve politik farklılıklar nedeniyle Roma'dan İstanbul'a kadar uzanan Hristiyan dünyasında meydana gelen, iki mezhebin resmi olarak ayrılması

144000 - son zamanlarda İsrail'de yaşayan ve İsa'ya inanan Yahudilerin sayısı (bkz. Va. 7:4-8; 14:1-5)